Alacaklar, bir malın teslimi, bir hizmetin görülmesi ya da bunların dışında kalan çeşitli nedenlerle ortaya çıkan ve üçüncü şahıslardan olan talep haklarını ifade eder. Diğer bir ifade ile hak şeklinde ortaya çıkan değerlerdir.İşletmenin üçüncü kişilerden olan bu talep hakları senetsiz veya senetle temsil edilmiş olabilir.

 

Alacak hakkı çok çeşitli nedenlerle ortaya çıkmaktadır: Bu ne­denlere bağlı olarak alacaklar sınıflandırılabilmektedir. Ayrıca alacak hakkının özelliğine sahip olduğu niteliklere göre de sınıflandırma ya­pılmaktadır. Esas olarak, alacaklar, işletmenin ana faaliyet konusunu teşkil eden mal ve hizmetlerin satışından doğan alacakları ifade eden ticari alacaklar ve işletmenin asıl faaliyeti dışındaki işlemlerden doğan diğer alacaklar olarak ikiye ayrılır.

 

Ticari alacaklar, müşterilerden olan alacaklardır. Mal alış avans­Iarı dolayısıyle bayilerden olan alacaklar da ticari alacaklara dahil edilir.

 

Ticari alacaklar dışındaki diğer alacaklar ise; personelden alacaklar, verilen depozito ve teminatlardan alacaklar, iştiraklerden veya ana kurumdan alacaklar, sermaye taahhüdünden alacaklar ve diğer kişilerden alacaklardır.

 

İşletme bilançolarında alacaklar, yukarıda belirtilen ticari ve ticarl olmayan diğer alacaklar ayırımı şekllnde vadelerine göre kısa vadeli ve uzun vadeli aktifler başlıkları altında yer alırlar.

 

Ticari ve ticari olmayan diğer alacaklar ayrımı genellikle senetslz alacaklar Için kullanılmakta; tatbikatta, senede bağlı alacaklar sa­dece vadelerine göre kısa ve uzun vadeli syırımına tabi tutulmak­tadır.

 

Ayrıca, alacağın tahsil imkanının tamamen veya kısmen ortadan kalkması, tahsile veya teminata verilmesi durumunda, normal alacak­Iardan çıkartılarak bildnçoda bu özelliklerinl yansıtan ayrı hesaplarda gösterilmeleri gerekir.

 

Alacak hesaplarının TTK ve VUK hükümlerfne göre değerlemesi­nI senede bağlı olup olmamalarına ve özellik arzetmelerine göre ele alalım.

 

 

Senetsiz alacaklar, kıymetli evrak niteliğinde veya adi bir senede bağlanmamış olan alacaklardır.

 

 

 

TTK tahsil edilemeyen veya ihtilaflı alacaklar kavramlarına bir açıklık getirmemiş, aynı zamanda işletme için haiz oldukları değer üzerinden değerleneceklerini belirtirken de bunlar için ayrılacak olan karşılığın nisbet ve ölçüsünü açıklamamıştır. Bu durumda ayrılacak olan karşılık ve miktarı mükellefin ihtiyarına bırakılmıştır.

 

 

 VUK'nun 281. maddesi bütün alacakların mukayyet değer ile değerleneceğini açıklamıştır. Aynı kanunun 283. maddesi, cari hesap dönemine ait olup da henüz tahsil edilmemiş hasılâtın da mukayyet değer üzerinden değerleneceğini belirtmiştir. Mukkayyet değer, ala­cağın tahsil zamanına göre faize veya iskontoya tabi olup olmamasına göre değişmektedır. Değerleme gününe kadar alacak hesapları için tahakkuk etmiş faizler veya iskontolar varsa bu tutarların alacak hesaplarının mukayyet değerlerine ilave edilmesi veya düşülmesi ge­rekir.

 

VUK'nun 281 . maddenin son bendi, bankalar ve bankerler ile si­gorta şirketlerinin alacaklarını ya merkez bankasının resmi iskonto haddi ile veya muamelelerinde uyguladıkları faiz haddi ile değerleme günü kıymetine irca edecekleri hükme bağlanmıştır. Böylece, bu işletmeler için genel değerleme ölçüsü mukayyet değere istisna geti­rilmiştir.

 

 

Alacak senetleri, kıymetli evrak veya adi senet şeklinde belge­lere bağlanmış alacaklardır.

 

 

TTK'nun 75. maddesinin bütün alacakların itibari değerle değer­leneceği genel hükümüne göre tahsil edilemeyen veya ihtilaflı bulu­nanlar dı,gında kalan senetli. alacaklar itibâri değer ile; tahşil edile­meyen veya ihtilaflı senetler ise, en çok bilanço gününde işletme için haiz oldukları değer ile değerlenir. Tahsil edilemeyen ve ihtilaflı ala­cak senetleri için karşılık ayrılması ve bu karşılığın nisbeti işletmenin isteğine bırakılmıştır. Aynı kanunun 462. maddesine göre, sermaye şirketleri alacak senetlerini faiz temettü gibi gelirler ve kıymetlerinde­ki herhangi bir azalma nazara alınmak suretiyle ve maliyet kıymetleri­ni geçmemek üzere değerleyeceklerdir. Bu maddeye göre, sermaye şirketlerinin alacak senetleri için reeskont uygulamaları mümkündür.

 

 

VUK'nda alacakların mukayyet değerle değerleneceği hükme bağlanırken senetli senetsiz ayırımı yapılmamıştır. Ancak, aynı madde, vadesi gelmemiş senede bağlı aiacakların değerleme günü kıymetine irca edilebileceğini belirtmiştir. Bu hükme göre, işletmele­rin, vadesi gelmemiş alacak senetlerini reeskonta tabi tutmaları ih­tiyaridir. Ancak, Tekdüzen muhasebe uygulamaları çerçevesinde va­desi gelmemiş alacak senetlerinin ve vadeli çeklerin reeskont uygu­laması zorunludur. Banka, banker ve sigorta şirketleri gibi mali müesseselerin reeskont uygulaması mecburidir.

 

Alacak senetleri, ve alınan vadeli çekler reeskonta tabi tutul­duğunda senette faiz haddi açıklanmış ise bu nisbet, açıklanma­mışsa Merkez Bankasının resmi iskonto haddi üzerinden iskontoya tabi tutulur.. Senedin ve çeklerin iskontolu değeri ile itibari değeri arasındaki fark (faiz tutarı) reeskont tutarıdır.

 

Yabancı para cinsinden olan senetli alacaklar borsa rayici ile de­ğerlenir. Vadesi gelmemiş yabancı para cinsinden senetli alacaklar değerleme günü kıymetine irca edilebilir. Senette faiz oranının yazılı olmadığı durumlarda değerleme gününde geçerli olan Londra Ban­kalar Arası Faiz Oranı (LIBOR) esas alınır.

 

Alacak senetleri ve çekler reeskonta tabi tutulduğunda mevcut bütün alacakların teker teker ele alınıp hesaplanması gerekir. Sağlıklı bir envanter için sadece kambiyo senet defteri, yardımcı defterlerde­ki veya kartlardaki hesapların bakiyelerinin alınması yeterli değildir. Hesapların defter bakiyelerinin hesap sahipleri ile mutabakatının sa­ğlanmış olması, hesaplanması gerekli faizlerin ve iskontoların hesa­planarak hesaplara geçirilmiş olması lâzımdır.

 

Senetsiz alacakların envanter listelerinde her müşterinin veya borçlıinun adı soyadı adresi, hesabın borcu alacağı, hesabın bakiye­si, kredi Iimiti bir sıra numarası dahilinde yer alır.

 

Alacak senetlerinin envanterinde ise, mülkiyeti ve kullanma hakkı işletmeye ait olan senetler, senet borçlusunun adı soyadı, adresi se­nedin vadesi, nominal (itibari) değeri, reeskonta iabi tutulmuş peşin değeri itibariyle bir liste halinde düzenlenirler. Alacak senetlerinden tahsile, teminata ve takibe verilmiş senetler varsa bu özeilikler alacak senetleri ile ilgili envanter listelerinde belirtilir. Bu gibi senetler, ala­cak senetleri hesabından ayrı hesaplarda takip edilirler.

 

Senetli ve senetsiz alacakların değerlemesi yapılırken alacakların tahsil imkânlarını yitiren, tahsil imkânları şüpheli hale gelen veya vaz­geçilen alacakların normal alacak hesaplarından çıkarılarak ayrı he­saplarda gösterilmesi lâzımdır.